Vaste collectie
Harten 5 - Play your cards right
Niets is wat het lijkt. Speelkaarten dienen niet alleen om mee te spelen. In het Museum van de Speelkaart leer je dat ze behalve voor onschuldig vermaak ook eeuwenlang gebruikt werden voor propaganda, satire, kunst, onderwijs, waarzeggerij en reclame.
Het museum beschikt over de belangrijkste verzameling speelkaarten uit Turnhout en de historische Nederlanden. De oudste originele stukken dateren van het begin van de 16de eeuw, maar de klemtoon ligt op de industriële periode (18de eeuw tot nu). Dat is de periode waarin de Turnhoutse kaartenmakers furore maakten. Omdat het grootste deel van hun kaartspellen voor export was bestemd, is meteen de hele wereld in het museum aanwezig.
De permanente tentoonstelling ‘Harten 5’ geeft een totaalbeeld van de geschiedenis en het gebruik van speelkaarten vanaf de late middeleeuwen tot nu. Ze doet dat in vijf thema's:
- ‘Het prentenboek van de duivel’ gaat in op de onaangename neveneffecten van het kaartspel: ruzies, oplichting, godslastering, moord en doodslag. Tot de Kerk er zich mee bemoeit.
- ‘Lering en vermaak’ toont hoe kunstenaars kaarten als inspiratiebron gebruiken en hoe speelkaarten gebruikt worden om mensen te onderrichten of om satirische boodschappen te verspreiden.
- In ‘Vrijheid of de dood’ keren we terug naar de periode van de Franse Revolutie. De koning belandt op de guillotine en verdwijnt ook (even) uit het kaartspel. Europa wordt geteisterd door oorlogen. Waarzeggers maken van de onstabiele toekomst gebruik om aan de hand van kaarten de toekomst te voorspellen.
- In de 19de eeuw zijn het zowel de 'romantici' als de 'victorianen' die kaartspelletjes spelen met de familie. Maar niet alle spellen zijn even onschuldig.
- Het vijfde en laatste deel zoomt in op de achterkant van de speelkaart, die onder andere gebruikt wordt om reclame te maken.
Machinepark
Daarnaast heeft het museum veel aandacht voor techniek. Dat kan in een drukkersstad als Turnhout ook niet anders. De Turnhoutse grafische industrie speelde sinds de 19de eeuw een prominente rol bij het vervaardigen van (speel)kaarten. In de 20ste eeuw groeiden de Turnhoutse bedrijven uit tot de enige fabrikanten van speelkaarten in de Nederlanden. Inmiddels mag Cartamundi zelfs tot de belangrijkste producenten ter wereld gerekend worden. Op dit moment drukt het per dag meer dan 1,3 miljoen spellen.
Het museum bewaart authentieke drukpersen en grafische apparatuur. Het machinepark illustreert de gehele productielijn, van vroeger tot nu, een gigantische 19de-eeuwse stoommachine inbegrepen. Op vaste dagen in de maand zetten drukkers het machinepark aan het werk en demonstreren ze het volledige drukproces, inclusief de afwerking van speelkaarten. Een aanrader!
De Makerij
Een gloednieuw museumlabo
De weg van een vel papier tot een volwaardige speelkaart is er een van vele stappen en zorgvuldig vakmanschap. In De Makerij, de nieuwe museumopstelling van het Speelkaartenmuseum, krijg je een uniek inzicht in de vele processen die een speelkaart-in-wording doorloopt. Naast het bedrukken van de kaarten is de afwerking van groot belang: het snijden, afronden van de hoeken, glanzen, vergulden en verpakken. Speelkaarten worden immers intensief gebruikt en krijgen in hun leven flink wat te verduren. Papierveredeling speelt een cruciale rol in de uiteindelijke kwaliteit van de speelkaarten. De 19de-eeuwse Turnhoutse papierfabrikanten waren best inventief en zochten voortdurend naar manieren om hun kaarten duurzamer te maken. Een typisch Turnhoutse innovatie is bijvoorbeeld de 'overwas', een techniek om kaarten van een beschermende laklaag te voorzien.
Naast de productie van speelkaarten richt De Makerij zich ook op de rol van de letterzetter of typograaf. Die plaatste handmatig en met uiterste precisie loden letters naast elkaar om woorden en zinnen te drukken. Zijn keuzes tussen kapitaalletters, onderkastletters, schreefletters, marges en interlinies maakten hem, naast doorgewinterde ambachtsman, ook een ware kunstenaar.
Aansluitend op De Makerij kun je genieten van een kleine, periodieke focusexpo die telkens een ander aspect van de rijke museumcollectie belicht. De eerste editie ‘Turnhouts Triomf’ toont aan dat de speelkaartenindustrie afhankelijk is van veel meer dan louter techniek. Voordat Turnhout dé speelkaartenhoofdstad van België - en ver daarbuiten - werd, kon Brussel met die titel pronken. Revoluties, veranderende grenzen en een flinke dosis toeval zorgden in de periode 1750-1850 echter voor een omwenteling. Staalboeken, documenten en bijzondere kaartspellen illustreren de bloei van de Brusselse en Turnhoutse ateliers.
Met De Makerij zet het Speelkaartenmuseum de toon voor de toekomst. De opstelling neemt je mee doorheen de boeiende geschiedenis van de papier- en speelkaartenindustrie en moedigt kinderen en volwassenen aan om ook zelf aan de slag te gaan.
Kom het zelf zien, voelen, ruiken en vooral proberen in dit gloednieuwe museumlabo.
